Lan Hài Hồng - Paphiopedilum Delenatii

Đây là bài viết chia sẻ về lan Hài Hồng để mọi người biết, không phải bài đăng bán hàng.

MÔ TẢ: Mọc trên đá hoặc trên đất với 5-7 lá mọc thành 2 hàng. Lá từ hình bầu dục tới bầu dục thuôn, có thể dài tới 20 cm, rộng 3-7 cm, lông ria ở gần gốc, các đốm khảm xanh lá cây nhạt và thẫm ở mặt trên, chấm dày màu tía ở dưới. Cụm hoa 1-2 hoa, rất hiếm khi 3; cuống cụm hoa dài tới 22 cm, xanh, đốm tía, phù lông trắng cứng; lá hoa hình bầu dục tới hình trứng, dài 1,2-1,5 cm, rộng 1 cm, xanh, đốm tía, có lông ngắn; cuống hoa và bầu dài tới 5,5 cm, màu xanh, có đốm tía, phủ lông. Hoa có đường kính 7,5-8 cm, màu hồng nhạt với môi hồng hoặc hồng-tía, có đốm đỏ và vàng trên nhị lép, có lông ở cả hai mặt trong và ngoài. Lá đài lưng hình trứng, chóp tù tới gần nhọn, dài 1,7-3,5 cm, rộng 1,8-2,5 cm. Lá đài hợp tương tự, dài 1,9-3 cm. Môi hình bầu dục tới hình gần cầu, dài 2,5-3,8 cm, rộng 2,5-3 cm, mép cuộn vào trong, có lông tơ nhỏ. Nhl lép hơi lồi, hình trứng, chóp tù, dài 14-17 mm, rộng 13-16 mm, có lông ria.

PHÂN BỐ: Nam Việt Nam (các tỉnh Đắc Lắc và Khánh Hoà, sườn Đông của núi Hòn Giao và vùng núi Bì Đúp).

SINH THÁI: Mọc trong rừng thường xanh, cây lá rộng trên đá granít và đá gơnai dọc theo các dốc đứng cùa núi và bờ suối ở độ cao 750-1300 m. 

THỜI GIAN NỞ HOA TRONG THIÊN NHIÊN: Tháng 12.

TÌNH TRẠNG BẢO TỒN THEO IUCN: CR

QUAN HỆ: Lan Hài Hồng là một trong những loài đặc hữu hẹp nhất của Việt Nam với khu phân bố chắc chắn ít hơn 100 km2. Những loài gần gũi nhất với nó được tìm thấy ở nam Trung Quốc và bắc Việt Nam. Đặc biệt các loài như p.armeniacum (hài mốc vàng), p.micranthum (hài mốc hồng) và p.vietnamense (hài bóng) có quan hệ gàn gũi nhất và cơ quan sinh dưỡng cũng hoàn toàn giống nhau. Paphiopedilum delenatii phân biệt vói những loài trên bởi hoa màu hồng-đỏ và nhị lép hình trứng rõ rệt, lồi, hồng-tía thẫm với điểm vàng ở giữa. Các điều kiện sinh thái thích hợp của loài này là đá Silicat, hoàn toàn trái ngược với các loài gần gũi là trên đá vôi kết tinh như dạng cẩm thạch.

LỊCH SỬ: Paphiopedilum delenatii được phát hiện bởi một sĩ quan quân đội Pháp, người mà năm 1913 hoặc 1914 đã mang một mẫu vật Paphiopedilum có hoa màu hồng không rõ địa danh từ miền bắc Việt Nam về Pháp. Cây này được gửi về Pháp để trồng tại vườn ươm của M. Delenat và muộn hơn là của M. Momay (Guillaumin, 1924). Tuy nhiên, gần như chắc chắn là chúng đã không nở hoa ở Pháp và chết ngay sau khi nhập vào (thật khó có thể tin rằng những loài này sống được tới 10 hoặc 11 năm trước khi nở hoa). Không tìm thấy bất cứ tiêu bản nào về các cây này. Rất có thể là thông báo đầu tiên về loài Lan Hài có hoa màu hồng ở miền bác Việt Nam là dựa trên p. vietnamense hoặc p. micranthum, cả hai loài này được phát hiện ở đây gần 85 năm sau. Dù thế nào đi nữa thì thông báo của Guillaumin (1934) về Paphiopedilum delenatli được phát hiện thấy ở bắc Việt Nam (Bắc Bộ) là hoàn toàn sai.

Lan Hài Hồng chắc chắn được phát hiện bởi nhà điều tra người Pháp Poilane vào năm 1922 ở gần thành phố Nha Trang, nam Việt Nam. Không còn nghi nghờ gì nữa, một số cây của lần phát hiện thú vị này ngay sau đó đã được gửi về Pháp. Một vài cây trong số đó được M. Delenat và sau đó là M.Momay, chủ tịch hội làm vườn của Hội những người trồng hoa vùng Paris "Fleuriste Municipal de la Ville de Paris" trồng ở Pháp. Những cây này nở hoa vào năm 1924 và một trong só chúng được sử dụng làm cơ sở cho việc mô tả loài mới. Năm sau, cây của Momay đã nhận được chứng chỉ về công trạng và bằng khen "Certificate de Mérité avec felicitations" của Hội Quốc gia Pháp.

Cho đến giữa những năm 1990, tất cả những cây được trồng đều bắt nguồn từ một trong vài cây đầu tiên được nhập vào Pháp. Hầu hết các cây này rất khó trồng và chết rất nhanh, nhưng một cây trong bộ sưu tập của các ông Vacherot & Leucoufle, những người làm vườn nổi tiếng ngưòi Pháp, đã sống sót, ra quả và những cây từ hạt gieo mọc rất tốt. Sau nhiều thế hệ, p. delenatii bây giờ đã trở nên phổ biến và có tiếng là dễ trồng. Koopowitz (theo thông tin cá nhân) đã cho ràng sự giao phối liên tục đã loại trừ những gen lặn gây chết để tạo ra sự thay đổi đặc tính rõ ràng này. Tuy nhiên, điều chắc chắn là sự kiện về việc gây trồng p. delenatii phải được coi là một trong những thành tựu bảo tồn tốt của những người trồng Lan và nó cần được mở rộng cho những loài hiếm khác. 

 

Sau chiến tranh ở Việt Nam, rất nhiều nguời đã cố tìm kiếm những quần thể tự nhiên của p. delenatii. Tuy nhiên, trong một thời gian dài không có bất kỳ quần thế nào được tìm thấy. Rừng xung quanh thành phố Nha Trang đã bị phá hủy và kết quả là người ta cho rằng loài cây quyến rũ này đã bị tuyệt chủng ngoài thiên nhiên.

Sự phát hiện lại Paphiopedilum delenatii vào những năm đầu của thập kỷ 90 đã được thông báo rộng rãi và viết thành tài liệu chi tiết (Averyanov et al., 1996b). Nghi ngờ đầu tiên về việc chúng đã được phát hiện lại bắt đầu vào năm 1992 khi mà những cây được thu từ thiên nhiên xuất hiện trên thị trường Đài Loan với số lượng lớn và sau đó nhanh chóng ở Nhật Bản, châu Âu và Hoa Kỳ. Một vài người buôn lan ở thành phố Đà Lạt (nam Việt Nam) đã có thói quen thu mua Cymbidium aloifolium và C.bicolor để xuất khẩu sang Đài Loan làm thuốc. Biết được sở thích của những người bạn hàng quan tâm đến những loài lan lạ, họ thường gửi cả những loài hiếm trong lô hàng gửi bán. Vào năm 1990 hay 1991, tình cờ một trong những mẫu họ gửi là p.delenatii. Nó được phát hiện lại bởi dân địa phương ở núi Hòn Giao tỉnh Khánh Hoà, cách 40-50 km về phía tây của thành phố Nha Trang. Người ta cho rằng khoảng 6 tấn cùa loài này đã được thu để xuất khẩu trước năm 1995. Chúng được mua gom từ dân địa phương với giá 1-3 đô la Mỹ một kg (Averyanov et al., 1996b). Số lượng như vậy là không thể có nhưng nó cũng đã làm cho loài Lan này trở nên hiếm ở trong thiên nhiên và giá tăng lên 10 đô la Mỹ một kg vào năm 1995.

Các bạn nhìn kỹ lá để phân biệt các loại lan hài khác nhé, mới chơi lan hài thì không đơn giản chút nào

NƠI SỐNG. Tại sao loài Lan quyến rũ này đã không được tìm lại sớm hơn? Câu trả lời là vì chúng ta có thông tin sai về nơi sống của nó. Mọi người đều cho rằng, giống như những loài gần gũi, Paphiopedilum Delenatii hẳn phải mọc trên núi đá vôi nhưng thực ra nó mọc trên đất axit cùa đá granit và đá gơnai, hần phải đã làm các chuyên gia về Lan Hài ngạc nhiên. Việc phát hiện lại quần thể p.delenatii tự nhiên và mô tả chi tiết nơi sống của chúng được tiến hành thông qua các cuộc điều tra thực địa dài ngày với sự tài trợ của hội Địa lý Quốc gia và Hội Lan Hoa Kỳ (Averyanov et al, 1996b). Năm 1995, Averyanov và Nguyễn Tiến Hiệp đã thu được mẫu p.delenatii sống hoang dại ở độ cao 750-900 m trên sườn đông nam rất dốc và những vách núi granit bị bào mòn của những hẻm núi thuộc hệ thống sông Liêng Ly, dọc theo ranh giới tây của tỉnh Khánh Hoà. Chúng mọc phổ biến dưới bóng râm ờ những khe hở có rêu trên những vách đá dốc hoặc trong lổ hổng, chỗ lõm của mặt thềm các vách đá granit trong rừng cây lá rộng thường xanh núi trung bình gần sông suối. Rễ của loài Lan Hài này mọc ttếp xúc với đá hoặc trong đất cát có rất ít mùn và lá cây. Trong rừng này có Barringtonia sp., Pandanus sp., Freycinetia sp., và các cây thuộc ngành Hạt trần như Podocarpus neriifollus, Dacrycarpus imbricatus và Gnetum gnemon, với các loại Dương xi thấp mọc trên đất như Schizaea digitata và Gleichenia sp. Nơi sống của loài Lan Hài này có rất nhiều loài Lan khác như Acanthephippium striatum, Apppendicula hexandra, Calanthe lyroglossa, Eria tomentosa, E. pannea, E. muscicola, Paphiopedilum appletonianum, p. villosum, Podochilus microphyllus, Tainia hookeriana, Collabium sp., và một vài loài Dendroblum và Bulbophyllum. Các điều kiện khí hậu có thể của khu vực này có được bằng phương pháp ngoại suy dựa vào số liệu của 2 trạm khí tượng thuỷ văn gần nhất, Nha Trang và Hòn Bà ở độ cao tương ứng 5 m và 1484 m

Điều kiện khí hậu nhiệt đới nóng ẩm với 2 mùa rõ rệt, mùa mưa ẩm bắt đầu từ tháng 6 đến tháng 12 và mùa khô, đôi khi rất khô, từ tháng 1 đến tháng 5 . Trong suốt mùa khô, lượng mưa trung bình tháng dao động từ 50 đến 175 mm, nhưng vào mùa mưa có thể đạt tới 300-500 mm tháng. Nhiệt độ trung bình tháng vào mùa hè khoảng 23-24°C và vào mùa đông khoảng 19-20°C. Nhiệt độ tối đa trung bình tháng có thể tới 33°C, được quan sát thấy từ tháng 5 đến tháng 8. Thời tiết lạnh nhất từ giữa tháng 12 đến tháng 2 với nhiệt độ tối thấp trung bình tháng vào khoảng 11-12°C. Những điều kiện này có thể có ở độ cao 750-850m nhưng p.delenatii được tìm thấy ở những nơi có nhiệt độ thấp hơn và lượng mưa cao hơn. Lượng mưa hàng năm ở đó vào khoảng 2500-3000 mm.

Trong tự nhiên, thường lan Hài Hồng nở hoa vào mùa mưa, tháng 12. Vào thời gian này, hoa thường bị phá hỏng bời những trận mưa rào nặng hạt làm cho khả năng tạo hạt bị suy giảm đáng kể.

CÁC SỐ LIỆU KHÍ TƯỢNG CỦA TRẠM NHA TRANG (12°15'B 109°12'Đ, cao 5m trên mặt biển)

THEO BRUZON & CARTON (1930) VÀ NGUYEN KHANH VAN ET AL. (2000).

Tháng 01     02      03      04      05       06     07     08      09      10 11      12

1       31,9   32,6   34,2   35,9   38,5   39,5   39,0   38,1   38,3   34,8 33,1   32,8

2       23,9   24,5   25,7   27,3   28,3   28,4 28,3   28,2   27,5   26,4 25,0   23,9

3       15,4   14,6   16,4   19,4   19,7   19,8 20,6   21,5   21,5   19,7 17,4   16,1

4       45      18      30      36      64      49      39      53      163    312 356    160

CÁC SỐ LIỆU KHÍ TUỢNG CỦA TRẠM HÒN BÀ (12°05'B 108°45'Đ, cao 1484 m trên mặt biển).

THEO BRUZON & CARTON (1930) VÀ NGUYEN KHANH VAN ET AL. (2000).

Tháng  01     02 03  04     05      06 07  08    09      10 11   12

1   22,8   24,7    25,7  26,8   27,1   25,5   26,4  26,1   24,6   23,3 21,8   22,2

2   13,9   15,0    16,6  18,5   19,6   19,9   19,6  19,7   18,8   17,0 15,5   14,4

3   6,5     7,3      9,9  12,3   14,5   15,1   13,9  14,1   14,1   11,6 9,6   7,4

4   200    91       121  109    283    338    206  247    452    575 666   460

Chú thích:

1 - Nhiệt độ tối đa trung bình tháng (°C); 2 - Nhiệt độ trung bình tháng; 3 - Nhiệt độ tòi thấp trung bình tháng; 4 - Lượng mưa trung bình tháng (mm)

Thông thường Paphiopedilum delenatii mọc ở những khu vực rất khó đến được. Những vách đá granit cao dựng đứng, những hẻm núi rất hẹp và sâu, vô số những thác nước và những dòng suối dốc đứng là những cảnh quan điển hình của khu vực này. Ở đây cũng có rất nhiều vắt và là trung tâm của bệnh sốt rét ác tính nhiệt đới. Hầu hết nhũng quần thể mọc ở nhũng nơi dễ tới đều gần như đã bị cạn kiệt, một số ít cây còn sót lại chỉ ở những nơi khó tới hơn, mặc dù việc thu mẫu ở ngoài thiên nhiên vẫn tiếp diễn. Vì khu phân bố rất hẹp và việc thu mẫu nhằm mục đích thương mại vẫn xảy ra, loài này đang bị tuyệt chủng ngoài thiên nhiên. Theo khung đánh giá mới nhất của IUCN, lan Hài Hồng hiện được liệt vào nhóm loài đang bị tuyệt chủng một cách nghiêm trọng (CR).

BIẾN THÁI: Mặc dù hoa hồng tươi đồng màu chiếm ưu thế trong quần thể tự nhiên của Paphiopedilum delenatii nhưng đã quan sát thấy một vài dạng biến thái về màu sắc đậm nhạt của hoa (Averyanov et al.,1996b). Các cá thể trong một vài quần thể có môi màu hồng-tía thẫm và thường ngắn hơn bình thường. Dạng hoa trắng tuyền thiếu hoàn toàn chất màu rất hiếm thấy trong thiên nhiên. Những cây này có hoa trắng tuyền với một đốm vàng tuơi ở trung tâm của nhị lép và lá xanh tươi không có đốm tím. Những dạng mới trong trồng trọt cũng có biến đổi về hình dạng và màu sắc lá. Những thay đổi về hình thái quan sát được ở những mẫu được nhập khẩu thời gian gần đây là một nhân tố quan trọng thúc đầy nhu cầu quổc tế về mẫu cây thu từ thiên nhiên.

Paphiopedilum Delenatii var alba

Ai sao chép lại bài viết vui lòng ghi rõ nguồn phonglanrung.com